Les Marcha Hartman – van der Laan

1. Kun je je kort voorstellen (wie ben je, wat is je achtergrond, waar werk je nu?)

Mijn naam is Marcha Hartman – van der Laan en ik werk sinds 2008 als docent aan de NHL Stenden Hogeschool, Academie Sociale Studies in Leeuwarden. Daarvoor ben ik twaalf jaar werkzaam geweest als maatschappelijk werker bij de Reclassering Nederland in Assen. Momenteel geef ik les in de Master Social Work (een joint degree met de Hanze) en voer ik onderzoek uit bij de welzijnsorganisatie Amaryllis in Leeuwarden vanuit het lectoraat Sociale Kwaliteit. Dit onderzoek heeft zich afgelopen jaren gericht op de transformatie van individueel hulpverlenen naar de inzet van collectieven. Hiernaast vindt sinds september 2024 bij Amaryllis ook het praktijkonderzoek plaats, dat onderdeel is van mijn promotietraject en gericht is op de rol van sociaal werk bij digitale inclusie. Hiervoor ben ik één dag in de week in de welzijnsorganisatie aanwezig op verschillende locaties. Mijn promotor is Prof. Ing. A.J.A.M. van Deursen, Universiteit Twente, Centrum voor Digitale Inclusie. Samen met de twee co-promotoren dr E. van Laar (Universiteit Twente) en dr J. Tuinstra (NHL Stenden Hogeschool) vormen we het promotieteam.

2. Waar gaat je promotieonderzoek over? Wat is de hoofdvraag waarop je antwoord zoekt?

In Nederland is de samenleving in korte tijd vergaand gedigitaliseerd. Ook bij overheids- en financiële diensten wordt ervan uitgegaan dat je je zaken online regelt. Dit blijkt voor 21% van de Nederlandse bevolking helemaal niet haalbaar te zijn (European Commission, 2022). Deze groep vindt het moeilijk hun zaken online te regelen, zoals een afspraak maken bij de gemeente, via een app een zorgdeclaratie doen of huurtoeslag aanvragen, en hebben hierbij hulp nodig. Ondersteuning vindt vooral plaats in de informele sfeer, zoals vrienden en familie (Van Deursen, 2018). De afgelopen jaren is er scholingsaanbod ontwikkeld en zijn er ondersteuning programma’s bij bibliotheken en buurthuizen. Toch maken maar weinig mensen gebruik van dit aanbod en de mensen die dit het hardst nodig hebben ervaren een drempel formele ondersteuning te vragen, een cursus te volgen of zelfs een bibliotheek binnen te lopen (Dedding & Goedhart, 2021).

Ter bevordering van digitale inclusie is goede toegankelijke kwalitatieve ondersteuning voor iedereen cruciaal. De meest toegankelijk vorm van formele ondersteuning is het sociaal werk. Sociaal werkers zijn werkzaam in allerlei functies (reclasseringswerkers, ouderenwerkers,  jeugdzorgwerkers, wijkwerkers, etc.) en komen bij mensen in huis. Ook werken sociaal werkers preventief en out-reachend, dit betekent dat zij op eigen initiatief in gesprek gaan met mensen in een wijk. Dit zet sociaal werkers in een uitstekende positie om problemen bij digitaal functioneren als eerste te signaleren en ondersteuning te bieden, zodat mensen beter in staat zijn digitaal te functioneren en optimaal kunnen profiteren van de mogelijkheden van internettechnologie. Het onderzoek richt zich daarom specifiek op de bijdrage die sociaal werkers hierin kunnen leveren.

3. Wat heeft geleid tot de keuze van dit onderwerp?

Enkele jaren geleden merkte ik de impact die de digitalisering van de samenleving heeft op het werken in de praktijk van sociaal werk. Er ontstonden vragen over digitale opvoedingsondersteuning, online jongerenwerk als vindplaats en de begeleiding van cliënten online. Vanuit de opleiding was hier nog weinig aandacht voor en ook hadden wij – als docenten – hier weinig kennis over. De overgang naar het nieuwe Social Work curriculum in 2018 bood ruimte om hiervoor modules te ontwikkelen. Dit heb ik gedaan en tegelijkertijd heb ik een opleidingsboek geschreven “Sociaal werk in de digitale samenleving (Hartman, 2019)”, zodat ook andere hogescholen van deze kennis gebruik konden maken. Vanaf die tijd begaf ik mij steeds meer in allerlei netwerken over deze onderwerpen en werd ik betrokken bij de oprichting van de “Alliantie Digitaal Samenleven”, waar digitale inclusie hoog op de agenda staat. Voor de Alliantie ben ik nog steeds werkzaam, momenteel in de adviesraad.

4. Welke onderzoeksmethodes zet je in?

Er heeft eerst een verkenning plaatsgevonden in academisch literatuur middels een systematic review om in kaart te brengen welke problemen met betrekking tot digitaal functioneren sociaal werkers tot op heden hebben waargenomen en welke ondersteuning zij hierbij bieden. Komende twee jaar zal in eerste instantie ditzelfde onderzoek plaatsvinden maar dan in de praktijk van sociaal werk, middels observaties en interviews. Hierna gaan we samen met de organisatie, sociaal werkers en cliënten onderzoeken hoe sociaal werkers in de dagelijkse praktijk aandacht voor digitaal functioneren van cliënten kunnen hebben. Hierbij zal ik gebruik maken van methoden uit ontwerponderzoek.

5. Kun je iets vertellen over je bevindingen tot dusver? Wat verrast je het meest?

In de wetenschappelijke literatuur is er nog niet veel geschreven over de aandacht die sociaal werkers hebben voor digitaal functioneren van mensen en de relatie met digitale ongelijkheid en inclusie. De artikelen die hierover geschreven zijn, vonden op één na allemaal plaats in de COVID periode. Toen werkten veel sociaal werkers online met cliënten en zagen zij de problemen die daardoor ontstonden. Ik ben heel nieuwsgierig naar hoe dit post COVID is en probeer middels het publiceren van een aantal wetenschappelijke artikelen hier goede inzichten aan te kunnen leveren.

6. Welke impact hoop je dat het onderzoek heeft op de professie sociaal werk of opleidingen sociaal werk?

Ik hoop dat de praktijk van het sociaal werk geïnspireerd raakt door de publicaties en meer aandacht voor digitaal functioneren en digitale inclusie van mensen gaat hebben. Voor de bacheloropleiding hoop ik handvatten te geven om studenten beter voor te bereiden op deze praktijk en een voorbeeld te zijn voor de master Social Work studenten met het inzetten van diverse methodes voor praktijk- en ontwerponderzoek.

Literatuurlijst

Dedding, C. & Goedhart, N.S. (2021). “Uit beeld geraakt. Digitale ongelijkheid als maatschappelijke opgave. Amsterdam UMC. https://researchinformation.amsterdamumc.org/en/publications/uit-beeld-geraakt-digitale-ongelijkheid-als-maatschappelijke-opga

European Commission (2022). “Digital Economy and Society Index (DESI) 2022”. https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/digital-economy-and-society-index-desi-2022

Hartman, van der laan. M. (2019) “Sociaal werk in de digitale samenleving”. Bussum: Uitgeverij Coutinho.

van Deursen, A. (2018). Digitale ongelijkheid in Nederland anno 2018. Universiteit Twente. http://www.alexandervandeursen.nl/Joomla/Media/Reports/2018_Digitale_Ongelijkheid_vanDeursen.pdf